De Maaskanalisatie

De Maaskanalisatie vond plaats gedurende de jaren dertig in het Nederlandse stroomgebied van de Maas. Hierbij werden een groot aantal bochten van de voordien sterk meanderende rivier afgesneden. De Maas werd hierdoor veel beter geschikt voor de scheepvaart en het project voorzag eveneens in een snellere waterafvoer.

Een meerjarig project met als doel:

Het verzamelen van informatie over de Maaskanalisatie bij Balgoy en Keent, uiteindelijk resulterend in een of meerdere publicaties over:

een historische beschouwing met oorzaak/ aanleiding(en), het grotere verband waar de ingreep deel van uitmaakte, voorbereiding van de kanalisatie en besluitvorming
een verhaal over de technische kant, de bestuurlijke en de financiële
de sociale betekenis en gevolgen voor Balgoij en Keent
de bestuurlijke en materiële gevolgen
overigee inhoudelijke onderwerpen

Projecthouders:

Piet van Erp (piet@pietvanerp.nl)

Werner Peters (werner_peters@hotmail.com)

DEELPROJECT

Deelproject “Onderzoek naar wie waar woonde in Balgoy en Keent ten tijde van de maaskanalisatie” – deel 1 de situatie bij aanvang

Het doel van dit deelproject is het in kaart brengen van de bewoners van Balgoy en Keent in de periode dat de Maas werd gekanaliseerd. Een periode van ongeveer twintig jaren, die loopt van ca. 1920 tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Een periode waarin er voor de bewoners van dit gebied erg veel veranderde. Een periode met de opheffing van de gemeente Balgoy en Keent, de overgang naar de gemeente Overasselt, de dijkdoorbraak bij Nederasselt, de crisisjaren en de kanalisatie van de Maas. De maaskanalisatie betekende dat Balgoy en Keent uiteen gespleten werden. Boerderijen en gronden werden onteigend en veel inwoners van de beide dorpen moesten gedwongen verhuizen. Hoeveel mensen zijn verhuisd en waar ze naar toe gegaan zijn is nooit compleet onderzocht.

Natuurlijk is door overlevering nog wel veel kennis aanwezig onder de (oudere) inwoners van Balgoy. De eerste uitgangspunten waren dan ook uitgewerkte lijsten met namen en adressen van twee Balgoyse mensen, die de betreffende periode hebben meegemaakt en die uit hun herinnering een nauwkeurig overzicht van de toenmalige situatie wisten te reconstrueren(1).

Als controle en om een compleet overzicht te verkrijgen werd besloten om een zoekactie te ondernemen naar archiefstukken uit de betreffende periode. Allereerst werd gezocht naar archiefstukken uit de periode dat Balgoy en Keent nog een gemeente vormden. Dit materiaal en stukken die betrekking hadden op het polderdistrict in de buurt van Balgoy en Keent in die tijd worden bewaard in het Regionaal Archief te Nijmegen, Mariënburg 27 (hartje stad)(2). Uiteindelijk werden meer dan 80 manuren doorgebracht in het Regionaal Archief. De eerste bezoeken werden gebruikt om te oriënteren en een globaal overzicht te krijgen van het aanwezige archiefmateriaal. Al snel werden een aantal interessante stukken gevonden(3). Deze stukken moeten zeker nog verder worden onderzocht, maar toch bleek al snel dat we voor het doel van dit onderzoek naar een latere periode zouden moeten zoeken. Uit kleine berichtjes in de Gelderlander uit die tijd blijkt dat niet eerder dan in 1934 met de uitvoering van de maaswerken in Balgoy en Keent is begonnen(4). Landmeters en werkers aan de maasbrug bij Grave waren hier al eerder. Toevallig was in het Regionaal Archief te Nijmegen ook het bevolkingsregister van de gemeente Overasselt uit die periode (1924 – 1931) aanwezig(5).

Het bevolkingregister bestaat uit 10-jarige tabellen met daarin de inwoners van de gemeente geregistreerd op huisnummer. Bovendien is opgetekend wanneer zij in de betreffende periode zijn gevestigd of wanneer zij zijn vertrokken. In dit geval is dat de periode 1924 tot en met 1931. De onlogische begindatum wordt verklaard door het feit dat op 1 mei 1923 de gemeente Balgoy en Keent haar zelfstandigheid opgaf en werd gevoegd bij de gemeente Overasselt. Als huisnummer is de nummering aangehouden zoals die door de gemeente Overasselt werd ingevoerd in de zomer van 1928 (juli/augustus)(6). Uiteindelijk werden alle kaarten uit het bevolkingsregister 1924-1931 geïnventariseerd, wat resulteerde in een totaal overzicht van alle inwoners in die periode en waar zij toen woonden.

Deze inventarisatie (deel 1) is de situatie bij aanvang van de maaskanalisatie. De huisnummers zijn ingetekend op een landkaart die is gedateerd op 1904. Deze kaart is weer als overlay gebruikt op een Google Earth luchtfoto met datering 2006. De verkregen gecombineerde kaart geeft een uniek overzicht van alle woningen met huisnummer eind twintiger jaren.

In deel 2 van dit deelproject willen we de situatie na de realisatie van de maaswerken inventariseren, waarbij we een vergelijkbare strategie willen hanteren. De belangrijkste informatie is wie er ten gevolge van het kanaliseren van de Maas allemaal zijn verhuisd. We willen de herinneringen van de Balgoyse mensen die het meegemaakt hebben en de verhalen die door overlevering in het dorp bewaard zijn gebleven gebruiken als basis en die onderbouwen en valideren met archiefbronnen. Welke bronnen we precies moeten gebruiken is nog niet duidelijk. Gezinskaarten van de gemeente Heumen bevatten geen gegevens over de inwoners van Balgoy en Keent uit de periode 1931 - 1940(7).

Bronnen:

(1) Harrie Jans (geb. 1912) en Frans Berben (geb. 1924).

(2) Archief van de secretarie van de gemeente Balgoy en Keent (1811-1923); 8m archiefmateriaal.

(3) Inventaris archieven secretarie 1811-1923 gemeente Balgoy en Keent C2/56, inv nrs 468-469 perceelsgewijze kadastrale leggers, inv nrs 470-471 bijbehorende verwijzingsregister, inv nr 499 en 500 registers van vestiging en vertrek 1923.

(4) De Gelderlander van vrijdag 26 januari 1934, pg 11 en de Gelderlander van donderdag 12 juli 1934, pg 14.

(5) Bevolkingsregister gemeente Overasselt (1923-1931).

(6) Register van vertrek personen Overasselt, inv nr 1090-1091, gemeente Overasselt 1699-1980.

(7) Archief gemeente Heumen, iv nrs 1293-1304, gezinskaarten 1807-1933.

Wat willen we weten?

Hoeveel mensen hebben in het gebied gewoond en waar in de periode 1924 - 1940.
Hoeveel en wie zijn er verhuisd in relatie tot de Maaskanalisatie
Wie zijn er in Balgoy en Keent komen wonen in verband met de Maaskanalisatie.
In verband hiermee werd een werkkamp ingericht aan de Eindsestraat. Wie hebben er allemaal in dit kamp gewoond? Welke mensen uit de omgeving hebben er gewerkt?
Welke mensen van buiten Balgoy en Keent hebben meegewerkt aan de Maaskanalisatie, maar hebben er niet gewoond (bijvoorbeeld mensen op de baggerschepen, chauffeurs en machinisten)?
Welke mensen uit Balgoy en Keent hebben ook meegewerkt aan de Maaskanalisatie (op welke manier dan ook)?

Wat moeten we in ieder geval nog doen?

De mogelijkheid onderzoeken om inzage te krijgen in het bevolkingsregister van de gemeente Overasselt in de periode 1931 – 1940 (is op dit moment nog niet openbaar, maar inzage kan misschien middels een verzoek worden verkregen).
Analyses en statistieken maken met de data die beschikbaar zijn.
Meer gesprekken met getuigen over de werkzaamheden en de werklui.
Registers achterhalen van wie er in het werkkamp hebben gewoond.
Andere archiefstukken opzoeken, die betrekking hebben op de Maaskanalisatie en mogelijkerwijs informatie bevatten over de mensen die er gewerkt hebben. Eventueel hiervoor andere archieven bezoeken indien de mogelijkheid bestaat om meer over de werken, in relatie met ons onderzoek, te weten te komen. Informatie met betrekking tot bovenstaande punten combineren met de gegevens (redactionele artikelen, maar ook advertenties en gemeentelijke mededelingen b.v.) uit de Gelderlander in de betreffende periode.